Ριζίτες Μυσταγωγοί
Εφημερίδα "η Ρίζα και το Ριζίτικο"
Τα δημοτικά τραγούδια και η λαϊκή ποίησις ενός λαού, ήταν και είναι η πιστοτέρα εικόνα των αισθημάτων του, των φιλοδοξιών του, των γενικωτέρων τάσεων του.
Από τα δημοτικά τραγούδια ενός λαού θα δούμε πώς σκέπτεται, πώς αγαπά, πώς μισεί, πώς πονεί, πώς κλαίει, πώς ποθεί, πώς ονειρεύεται και πώς αισθάνεται τη ζωή.
Ή ψυχή του λαού ξεχύνεται ολόκληρη και ατόφια μέσα στο δημοτικό τραγούδι, που για να κρατηθή είναι ανάγκη να τ’ απομνημονεύσουν γενεές γενεών πολλες χιλιετιες. Αλλά ο λαός, κάθε λαός, κρατεί στη μνήμη του μόνο ό,τι αισθάνεται βαθειά και μόνο ό,τι αποτελεί κάτι αληθινό και αγαπητό στον ψυχικό και διανοητικό του κόσμο. Μόνο αυτό ζή αιώνια μες στη ζωή του.
Να, γιατί το ριζίτικο δημοτικό τραγούδι είναι η πιο πιστή εικόνα του λαού μας στο μάκρος της ζωής του.Η παραδόσεις μας έχουν κρατήσει στο χώρο και το χρόνο περισσότερο διαστημα και από τη θρησκεια μας και από τη γλωσσα μας
Αλλά ο Κρητικός λαός δεν έχει κρατήσει μες στη μνήμη του και μες στην ψυχή του μόνο τα γνωστά αρχέγονα ριζιτικα τραγούδια διμιουργεί και νεα. Και τα δίστιχα του είναι κι’ αυτά ένα ξεχείλισμα της ψυχής του και τα ξεχείλισμα αυτό είναι ατέλειωτο, ακένωτο, αιώνιο. Δίστιχα έχει δημιουργήσει και δημιουργεί αδιάκοπα. Αισθάνεται και ζή μόνο μέσα στη ρίμα και στο μέτρο.
Που θα βρούμε λοιπόν ψυχοσκόπιο αρτιότερο και θαυμασιώτερο άλλο από το Ριζιτικο δημοτικό του τραγούδι και τα δίστιχά του;
O βαθύς μελετητής της κρητικής μουσικής Γ.Ι.Χατζιδάκης, παραδέχεται πως η μουσική των ριζίτικων τραγουδιών είναι συνέχεια της αρχαίας και συμπεραίνει“ότι τα κρητικά τραγούδια δεν ομοιάζουν από μουσικής απόψεως, με τα τραγούδια της ηπειρωτικής Ελλάδος. Ταύτα παρουσιάζουν έναν όλως ιδιοσύστατον μελωδικόν και ρυθμικόν τύπον”. Το σπουδαιότερο όμως συμπέρασμα του αποκαλύπτει πως η μουσική των τραγουδιών αυτών “ετήρη κατ’ανάγκην την προσωδίαν της λαλουμένης γλώσσης και όταν η μελωδία συνήντα συλλαβάς του ποιήματος με μακρά ή βραχέα φωνήεντα παρέτεινε ή εβράχυνεν αναλόγως την διάρκειαν του μουσικού φθόγγου”.
Το κείμενο που παραθέτω πιο κάτω είναι από την αρχαίαελληνική γραμματεία και είναι απόσπασμα από την ομιλία του κ. Μουρέλου Ιωάννη το 1938 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σε εκδήλωση της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά. Εδώ φαίνεται ολοφάνερα η αρχαία προέλευση των ριζίτικων τραγουδιών η φράση «Ιή Παιάνα» μεταφράζεται κατά λέξη παιάνας φωνητικός και χαρακτηρίζει σαν ξεχωριστώ είδος το τραγούδι αυτό που λένε οι Κρήτες Αιδοί
και άδουσι κατά το είδος των Κρητων Ιή Παιάνα
Απόσπασμα ομιλίας Ιωάννη Μουρέλλου
Στα Ριζίτικα τραγουδια και την Κρητική μουσική θα δήτε κατακάθαρα γραμμένη τη μακρά ιστορία του λαού αυτού. Εκεί θα βρήτε τα ορμητικά μοτίβα διαρκώς εναλλασσόμενα με τα μοτίβα της γαλήνης και της μακαριότητος και κει θα δήτε ζωγραφισμένες τις τραγικές μεταλλαγές της ζωής του.
Μελετώντας τα Ριζιτικα και την άφθαστη Κρητική μουσική, θα καταλάβετε, γιατί ο Όμηρος μας λέει, πώς πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέως ο θεός της τέχνης Ήφαιστος είχε τεχνουργήσει ένα Κρητικό χορό, και θα δικαιολόγησετε τους Σπαρτιάτες, που μετεκάλεσαν κατά την τριακοστή ‘Oλυμπιάδα τον Κρήτα μουσικό, το Γορτύνιο Θαλήτα, για να διδάξη τα υπορχήματα και τους γυμνοπαιδικούς χορούς.
Αλλά και τότε δεν θα παραξενευθήτε διαβάζοντας πως:
“Oι Κρήτες ους ο θεός εκάλεσεν ιερείς του ιδίου ναού εις Πυθώ, άρχονται της ανόδου προς τους Δελφούς, πορευόμενοι δια της στενής κοιλάδος του Παρνασσού. Και ο μεν Απόλλων ηγείται ηδύτατα κιθαρίζων και ευμαλέστατα ορχούμενος, οι δε Κρήτες έπονται τω θεώ προς την Πυθώ ευρύθμω ποδί προβαίνοντες και άδουσι κατά το είδος των Κρητων Ιή Παιάνα, ωδήν μελίφθογγον, οίαν η μούσα έθηκεν εν τοις στήθεσιν αυτών”.
Η Κρητική μουσική, γέννημα του πόνου και της χαράς, εικόνα του Έρωτα και του Χάρου, πήρε κι’ αυτή τη θέση της στην ψυχή του Κρητικού λαού κι έμεινε κι’ αυτή τόσο δυνατή και τόσο αιώνια, όσο ο ερωτάς και ο χάρος.
Από κάθε άλλο λαό ο Κρητικός ένοιωσε την ανάγκη πιότερο, να ξεχύση τα αισθήματα της μεγάλης ψυχής του στα τραγούδια του και στους χορούς του και σ’ αυτά καθρεπτίζεται ολόκληρο το αιώνιο εγώ του και κάθε κίνησις του χορού του είναι ένα κομμάτι παρμένο απ’ την ψυχή του.
.
Αυτά γραφουμε στο ξένο μας, για να τον υποβοηθήσουμε να βρή τη λύσι του προβλήματος, πούχε θέσει στον εαυτό του. Είχα τη γνώμη πως θα τον διηυκόλυνα να βρει “τους φυλετικούς και κλιματολογικούς και άλλους λόγους, οι οποίοι παρήγαγον αυτόν τον λαόν και αυτούς τους άνδρας”,
Στη λαϊκή του ποίησι ο Κρητικός λαός ξεχύνει όλη την ψυχικότητά του. Σ’ αυτήν ένας δυνατός ερευνητής εύκολα διακρίνει την ωραία ψυχή του κ’ εύκολα διαπιστώνει την αιωνιότητα του ψυχικού του κόσμου, που παραμένει ρωμαλέος και αναλλοίωτος, από την πρώτη αρχή της εκδηλώσεων του στις τοιχογραφίες της Κνωσού, ως τις τελευταίες του πολεμικές και ερωτικές εκδηλώσεις.
O λεπτός και ευγενικός νέος, που μαζεύει κρίνα και κρόκους στις πανάρχαιες τοιχογραφίες της Κνωσού, είναι ο ίδιος και απαράλλακτος σημερινός Κρητικός, που κάνει “το μόσχο πρόγιομα και τη κανέλλα γιόμα” και που γλυκομασεί τη ζάχαρι, για να φιλήση την καλή του στο στόμα. Μετά την ανάλυσι αυτή φαντάζομαι πως δεν θα εκπλήσσεται πια όταν διαβάζη τον “Ερωτόκριτο”, και όταν θα ακούη τα υπέροχα δίστιχα του Κρητικού λαού, όπως και όταν θα αντικρύζη τις θαυμαστές αγιογραφίες της Κρητικής ζωγραφικής τέχνης, της οποίας το κορύφωμα υπήρξε η άφθαστη τέχνη του υπέροχου Γκρέκο.
Δυστυχώς όμως σχεδόν όλοι οι άλλοι Έλληνες δεν μας ξέρουν όσο πρέπει.
Αγνοούν όχι μόνο την ψυχοσύνθεσί μας, αλλά δεν ξέρουν και τα πιο στοιχειώδη χαρακτηριστικά του Κρητικού λαού. Δεν ξέρουν μήτε καν τη γη μας
-Μα ελάτε, ελάτε λοιπόν στην Κρήτη για λίγες μέρες μόνο, για να δήτε το δροσάτο νησί μας να σπαρταρά σε πράσινους οργασμούς.
Ελάτε να δήτε τα παιγνίδια της θάλασσας μας, που άλλοτε αγριεμένη κτυπά τα σκληρόβραχα ακρογιάλια μας ζητώντας τους παλιούς Κουρσάρους κι’ άλλοτε χαδιάρα και μαλακή γλείφει τις αμμουδιές μας φλοισβίζοντας γλυκά, σα να τραγουδά ερωτικά τραγούδια στις αθάνατες νύμφες, που κρατούν το γυμνό τους χορό αιώνες αιώνων.
Ελάτε ν’ ανεβούμε στα χιονισμένα της βουνά για να πάρετε την κάθετη, τη μελωδική ιδέα του ύψους, που μόνο στα βουνά των νησιών μπορείτε, να πάρετε και να αισθανθήτε ένα καινούργιο θεό μεγαλουργίας να ξεπετά γύρω σας και μέσα σας!
Ελάτε να δήτε τα λυγερά μας παλληκάρια να σέρνουν τον άλλοτε μαλακό και άλλοτε άγριο χορό τους, για να λάβετε μία ιδέα της δυνατής φυλής των Ηρακλειδών (Δωρικη)με τη βαρειά, αλλά γρήγορη, κίνησί της.
Ελάτε ν’ αντικρίσετε το γλυκό χαμόγελο του διαβάτη που ανοιχτόκαρδα σας φωνάζει από μακρυά το παληό Βυζαντινό “Πολλά τα έτη σας” και μπήτε στο φτωχικό του καλύβι, για να πεισθήτε, πώς και το κομμάτι το ψωμί, πούχει για τα παιδιά του, με χαρά το δίνει στον ξένο, γιατί μέσα του βοούν ακόμα όλες οι εντολές του Ξενίου Διός.
Ελάτε να μελετήσετε την ψυχή μας, που πάντα ορθάνοιχτη δείχνει όλα τα μυστικά της, γιατί τίποτε, μήτε καλό μήτε κακό, δεν μπορεί να κράτηση μυστικό η ψυχή ενός αληθινού άνδρα.
Ελάτε να σας πούμε την ιστορία της μαρτυρικής μας; ζωής, για να μάθετε από που ξεκινήσαμε, από ποια τραγικά στάδια περάσαμε, πώς αντικρίσαμε τις τρικυμίες της ζωής μας, πώς εζούσαμε, πώς εθρηνούσαμε, πώς αγαπούσαμε, και πώς πεθαίναμε, και τότε θα μας αισθανθήτε, θα μας σεβασθήτε και θα μας αγαπήσετε περισσότερο.
www.rizitiko.org
Μουζουράκης Δ. Ευτύχης
Συγγραφέας – Ριζίτης